Rethinking Mensural Notation: Composition, Transmission, and Performance
Financiering: FWO
Promotor: David Burn
Projectverantwoordelijke: Paul Kolb
Periode: 01.10.2019 – 30.09.2022
Muzieknotatie diende historisch gezien om informatie over de uitvoering van composities over te dragen. In de decennia rond 1500 getuigen muziekbronnen van een complex proces van handschriftelijke overlevering, waardoor de notatie aanzienlijk veranderde. Dit is reeds langere tijd een aandachtspunt binnen de musicologie, waarbij onderzoekers compositiestemmata hebben opgesteld die de relaties tussen de bronnen in kaart brengen. De overleveringsprocessen, in de eerste plaats van de notatie zelf, zijn daarentegen onderbelicht gebleven. Bij het kopiëren van composities lijken de schrijvers een grote mate van zelfbeschikking te hebben gehad, waardoor de notatie op basis van lokale behoeften is veranderd, maar slechts zelden weten we precies om welke veranderingen het gaat.
Dit project richt zich op aspecten van de notatie waarvan de precieze implicaties onbekend zijn: ligaturen, niet-fugatische canons of de spatiëring van noten en rusttekens. Mede door hun dubbelzinnigheid hebben deze aspecten na 1500 hun betekenis verloren en zijn ze vervangen door een systeem dat minder ruimte biedt voor subtiliteit. Door onderzoek naar deze aspecten in relatie tot hun muziektheoretische context wordt nieuw licht geworpen op deze aanpassingen die de muzikale betekenis en uitvoering van composities uit de renaissance hebben beïnvloed.
Cantors and Catafalques: Music and Death c. 1300–c. 1530
Financiering: Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek
Promotor: David Burn
Projectverantwoordelijke: Miriam Wendling
Periode: 01.01.2018 – 31.12.2021
In het christelijke Westen bestond de muzikale omkadering van dodenrituelen tot het midden van de vijftiende eeuw uitsluitend uit gregoriaans. Vanaf die periode begonnen componisten de dodenmis ook polyfoon te zetten. Het ontstaan van het meerstemmig requiem was een breekpunt in de muziekgeschiedenis. Toch bleef de polyfone compositie gebaseerd op het traditionele gregoriaans, dat als onderliggend, structurerend gegeven werd bewaard. Wie de vroege ontwikkeling van het meerstemmige requiem wil doorgronden, moet dan ook nagaan hoe het gregoriaans als uitgangspunt werd gebruikt.
Tot nog toe is de 15de- en 16de-eeuwse eenstemmige muziek weinig onderzocht. In deze periode was er geen stabiel, gelijkvormig eenstemmig repertoire en gregoriaans was erg verschillend per regio, op het vlak van zowel melodievoering als algemene structuur. De twee op elkaar aansluitende projecten beogen een drievoudig doel: een beter begrip van het gregoriaans in de late middeleeuwen en de renaissance, contextualisering en analyse van de vroege, meerstemmige dodenmis, en inzicht in de rol van dodenrituelen in verschillende maatschappelijke en religieuze milieus in de Lage Landen en Duitsland.
In een eerste fase, onder de titel The Chant Background to the Early Polyphonic Requiem (gefinancierd door het Bijzonder Onderzoeksfonds), werden circa zeshonderd gregoriaanse dodenmissen verzameld en vervolgens geanalyseerd. Het ging om ordinaria en propria, afkomstig zowel uit handschriften als uit vroege drukken. In een tweede fase wordt een breder corpus aan handschriften en drukken (zoals liturgische bronnen met en zonder notatie) of archiefmateriaal (zoals testamenten of statuten) bij het onderzoek betrokken.
According to Antwerp, Reformed to Rome: Music, Liturgies, and Identities in the Bishopric of Antwerp (1559–1801)
Financiering: Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek
Promotor: David Burn
Projectverantwoordelijke: Marianne Gillion
Periode: 2018-2021
In het Europa van de Contrareformatie vormden liturgie en rituelen de fundamenten voor de religieuze identiteit van instellingen, steden en regio’s. Hoe de liturgie klonk, werd toen in grote mate bepaald door het gregoriaans, een essentieel onderdeel van de eredienst in alle lagen van de maatschappij. Toch is er weinig onderzoek verricht naar het gregoriaans in de zestiende tot de achttiende eeuw en naar de rol die deze gezangen speelden in de totstandkoming en verspreiding van katholieke identiteiten.
Dit project, dat voortbouwt op de resultaten van Singing the Liturgy after the Council of Trent: An examination of early modern Antwerp (gefinancierd met reserves van IWT / Strategisch Basisonderzoek), wil dit hiaat helpen opvullen door de productie en de uitvoeringspraktijk van gregoriaans in de belangrijkste instellingen van het bisdom Antwerpen voor deze periode te bestuderen: de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal en de Sint-Jacobskerk. Het muzikaal bronnenmateriaal dat wordt ontgonnen, zal een nieuw licht werpen op de oorsprong van de religieuze hervormingen in Antwerpen. De eigenheid van liturgische praktijken, die een afspiegeling waren van institutionele identiteiten, zal zowel op tekstueel als muzikaal vlak onderzocht worden via studie van de viering van belangrijke heiligen en feestdagen. De uitvoeringspraktijk van de gregoriaanse liturgie zal worden gereconstrueerd in relatie tot de fysieke ruimte van de kathedraal en de Sint-Jacobskerk, met de bedoeling beter te begrijpen hoe liturgieën na het Concilie van Trente werden vormgegeven, uitgewerkt en beleefd.
Vanuit deze casus zal het project ook een breder, vernieuwend perspectief bieden op de algemene rol van liturgisch gregoriaans in de totstandkoming en vormgeving van identiteiten. Op die manier zal het project ook steunen op en bijdragen aan multidisciplinaire onderzoeksprojecten over liturgische en religieuze hervormingsbewegingen.
